Yeni yılın ilk günlerinde yaÅŸanan otobüs kazaları, kış lastiÄŸi kullanımı ve denetimlere yönelik yoÄŸun tartışmaları da beraberinde getirdi. Makina Yüksek Mühendisi Alpay Lök, kış lastiÄŸi mevzuatı ve denetimlere yönelik yeni öneriler getirdi.
      Karayolu ÅŸehirlerarası yolcu taşımacılığı son günlerde yaÅŸanan büyük kazalar nedeniyle sıkıntılı günler yaşıyor. Kazalar birçok tartışmayı beraberinde getirse de, bu kazaların önüne geçilmesi için yapılması gerekenleri öÄŸrenmek için KışlastiÄŸi.com web sayfasının kurucusu ve Frenteknik  firmasının sahibi Makina Yüksek Mühendisi Alpay Lök’ün görüÅŸlerine baÅŸvurduk. Alpay Lök, mevzuatta yapılması gereken deÄŸiÅŸikliklere vurgu yaptı: “Kış LastiÄŸi Genelgesi 27 Kasım 2012 tarihinde yayımlandı. Daha sonra 10 Aralık’ta bir revizyon yapıldı. DaÄŸ içinde kar tanesi logolu kış lastiÄŸi, binek araçlarda ve hafif ticari araçlarda zorunluyken, 10 Aralık 2012 itibariyle o zorunluluk kaldırıldı ve “M+S” yeterli görüldü. Bir kere ÅŸu an lastik genelgesi, ‘kış lastiÄŸi genelgesi’ deÄŸil, adı öyle ama yapılan deÄŸiÅŸiklikten sonra bunun adı ne yazık ki, ‘Dört Mevsim LastiÄŸi genelgesi’ oldu. M+S dört mevsim lastiÄŸidir. Uluslararası bir yeterliliÄŸi ve standardı yoktur. Hatta suiistimale açık bir olaydır. Kısaca M+S standardı olmayan her lastik üreticisinin kendisine ait özel standardının olabildiÄŸi lastiktir. Halbuki daÄŸ içinde kar tanesi olan ki, ‘buna 3 tepeli daÄŸ iÅŸareti’ (Ä°ngilizcesi 3PMSF) diyoruz. Bu uluslararası bir standarttır. Bu standardı ancak kış özelliÄŸine sahip lastikler saÄŸlayabilir. Her araca uygun bu lastiklerden var. M+S aslında kamyon ve çekicilerde yaz ve kış kullanılabilen bir miktar da kaygan yolda kontrol saÄŸlama amacı güden bir lastik. Bizdeki mevzuat ağır ticariler için Orta Avrupa ülkelerinde uygulanan kış lastiÄŸi mevzuatının benzeri alındı. Orada da M+S ağır ticarilerde yeterli, ancak Kuzey Avrupa ülkelerinde bu üç tepeli daÄŸ içinde kar tanesi olan gerçek kış lastiÄŸi talep ediliyor. Bununla ilgili tüm üye ülkelerde geçerli bir AB mevzuatı yok. Ä°ki lastik arasında ne fark var: Üç tepeli daÄŸ içinde kar tanesi olan ticari lastik M+S’ye göre kauçuk malzemesi farklı olduÄŸu için düÅŸük sıcaklıklarda yol tutuÅŸu daha iyi. Çikleti buzluÄŸa attınız, buzluktan çıkarttığınızda kırılır: Yaz lastiÄŸi kışın öyle olur. Åžehirlerarası otobüslerde otobüsün ön ve arka tekerleklerinde “Üç Tepeli DaÄŸ içinde Kar Tanesi” logosu  olan “M+S Kış LastiÄŸi”  takılması zorunlu olmalıdır.

     DiÅŸ derinliÄŸi ticari araçlar için ayrı konulmalı

Alpay Lök, diÅŸ derinliÄŸine yönelik uygulanan 1.6 milimetre kuralın yetersizliÄŸine dikkat çekiyor: Uluslar arası standart 1.6 milimetre standartı getirmiÅŸ ancak bu çok yetersiz bir uygulama. DiÅŸ derinliÄŸinin binek ve hafif araç kış lastiklerinde 4 milimetrenin altında olmaması gerekiyor.  1.6 milimetre kabaÄŸa yakın bir lastik ve sürüÅŸ güvenliÄŸi için de çok tehlikeli bir durum. Avrupa’da bunun ağır taşıtlarda 5 milimetreye getirilmesi konuÅŸuluyor, hatta bazı ülkelerde uygulanıyor.  Bizde de özellikle ticari lastiklere bu tür bir uygulama getirilmesi gerektiÄŸini düÅŸünüyorum.

     Üç tepeli daÄŸ içinde kar tanesi (3PMSF) lastikler

    Alpay Lök, özellikle ağır kış koÅŸullarının yaÅŸandığı doÄŸu illerinde üç tepeli daÄŸ içinde kar tanesi lastiklerinin kullanımının önemini vurguluyor: Can güvenliÄŸinin en çok arandığı özellikle ÅŸehirlerarası otobüslerde hele hele Ä°ç Anadolu ve doÄŸuya giden güzergahlarda daÄŸ içinde kar tanesi olan bütün tekerleklere takılı orijinal ya da kaplama yine kaplamanın da, sertifikası olmak kaydı ile bu tür lastikler kullanılmalı. Almanya’da bu tür tartışmalar var. Orada bir farklılık var. Orada Trafik Sigortası, Kasko Sigortası aracın lastiklerinin uygun olmadığını ispatlarsa tazminat ödemiyor. Ayrıca siz, istediÄŸini kadar mevzuata uygun lastik taktık deyin yolda kalırsa arabanız trafiÄŸi engellerse polis size iki katı (€ 80.-) ceza veriyor. Almanya’da hiç kimse M+S’in yeterli olduÄŸunu iddia etmiyor. Ama çok iyi M+S’’ler var. Onlar kış lastiklerinden pahalı. Ayrıca ön lastiklerin de kış lastiÄŸi olması gerektiÄŸini düÅŸünüyorum. Frene bastığınızda, arka tekerlekler yük kaybettiÄŸi için arka taraftaki frene ön tarafın yardımcı olması gerekiyor. Fren mesafesinde ön tekerlekler çok önemli. Lastikte de aynı ÅŸekilde sade arka tekerleklere kış lastiÄŸi taktığınızda, ön taraftaki lastikler yaz lastiÄŸi olduÄŸu için viraj dışına çıkma direksiyon hakimiyetini kaybetme riski var. Aracın üzerine hangi lastikler takabileceÄŸine nihai karar yeri araç üreticisidir. Her araç üreticisinin de aracına uygun yaz lastiÄŸi ve kış lastiÄŸi alternatifleri onaylı lastikleri vardır.

     Lastik denetimine yönelik öneriler

    Alpay Lök, lastik denetimlerinin daha kolay yapılabilmesine yönelik bir önerisi de var: 2010 yılında kış lastiÄŸi mevzuatı Almanya’da yenilendiÄŸinde Alman Polis Sendikası (GdP) “biz bu lastikleri kışın karda denetleyemeyiz bizim iÅŸimiz bu deÄŸil” diyor. “Biz ancak kaza yapan araçların lastiklerini denetleyebiliriz” diyor. LastiÄŸi kontrol eden kiÅŸi, kaplama lastiÄŸin sertifikalı olup olmadığını da kontrol etmekle yükümlü olmalı. Siz yol kenarında bir polisin karanlıkta lastikleri bu detayda kontrol edebileceÄŸine inanıyor musunuz, ben inanmıyorum. Ben bir öneri geliÅŸtirdim ve bu önerimi de Almanya’ya  Alman Polis Sendikası (GdP)’na gönderdim. Kış lastiÄŸi logosu boyalı olsun, üretimi de böyle yapılsın ve dışarıdan bakıldığında polis rahatlıkta görebilsin. Ben bunu Türkiye’nin mevzuatına ÅŸöyle önerdim; Bir aracın üzerindeki lastiklerin mevzuat ÅŸartlarına uygun olup olmadığı belgelendirilsin. Her aracın kış mevsimi girdiÄŸinde lastiÄŸini taktıktan sonra yetkilendirilmiÅŸ bir kurum, yetkili araç servisi, yetkili lastik servisi olabilir. Ya da Makina Mühendisleri Odası’ndan eÄŸitim almış yetkili mühendis olabilir. “Bu aracın üzerindeki lastikler mevzuat ÅŸartına uygundur, kaplaması orijinal, profil derinliÄŸi de, ölçüleri de uygun” diye bir belgelendirme olsun. Ben bunu 2012 Kasım’daki 2.Lastik Çalıştayı’nda da sundum. Kararlar içinde girdi. Her hangi bir kaza olduÄŸunda da kaza tutanağının içine bu lastik belgesi de eklenir. Polisin karanlıkta çamurda o buzda, lastiklerin üzerindeki M+S veya Kış LastiÄŸi Logosunu aramasını istemek iÅŸkenceden farksızdır. 2918 sayılı Trafik Kanunu’na iÅŸlenebilir. Trafik Kanunu’nda kış lastiÄŸi ile ilgili bir madde olarak ekli deÄŸil. Sadece bir ceza maddesi (30/1a) var. Araçlarda lastiklerin uygun olması diye. Aracın bir donanımı eksikse sizi yakalıyorlar. 80 lira ceza. 7 günde bu eksikliÄŸi gidermezsen, arabayı baÄŸlıyorlar. Buna baÄŸlı olarak konmuÅŸ. Halbuki siz bunu daha detaylı tanım haline getirip hem zorunlu bulunması gereken teknik donanımlar içine ekleyebilirseniz, Hem de bu kış lastiÄŸi denetim belgesini de oraya yazarsınız ayrıca bunu verebilecek kurumları Sanayi, Ä°çiÅŸleri Bakanlığı karar verir”
     Kullanıcıların kış lastiÄŸinin yakıt tüketimini artırdığına yönelik açıklamalarının doÄŸru olduÄŸunu belirten Alpay Lok, can güvenliÄŸinin saÄŸlanmasının maliyetlerin önüne geçmesi gerektiÄŸini vurguluyor: Kış lastiklerinin hepsinin yakıt tüketimi, yaz lastiklerinden daha yüksek. Bütün araçlar için de böyle. Tercih edilen can güvenliÄŸi mi bunun kararını otoritenin vermesi gerekiyor. Otorite ben bu kazalara razıyım diyecek mi, bu mümkün deÄŸil”

     Ticari araçlara ilave araç muayenesi kuralı

     AB ülkelerinde ticari araçlara yönelik ilave araç muayenesi olduÄŸunu belirten Alpay Lök, bu uygulamanın da Türkiye’de bir an önce hayata geçmesi gerektiÄŸini söylüyor: Türkiye’deki araç muayenesi AB direktifine (2009/40/EC) uygun.  O direktifte otobüslere de yönelik yılda bir kere yapılmak üzere teknik olarak nelerin kontrol edileceÄŸini yazıyor. Ama bu direktifte üye ülkeler dilerlerse, ‘frenle ilgili kısıtları deÄŸiÅŸtirebilirler ya da ek muayeneler koyabilirler’ diyor. Buna dayanarak örneÄŸin Almanya, yıl içinde ilave üç muayene daha yapıyor. Fakat bunu ayrı bir mevzuata göre yapıyor. Normal periyodik muayene dışında yıl içinde 3 tane dana ilave muayene ÅŸartı getirmiÅŸ ve bunu 3 ayda bir olarak belirlenmiÅŸ. Bu 3 muayene dar ama derindir. Güvenlikle ilgili parçaları kontrol ediyor. Lastik ve fren de bunun bir parçası. Sökme ve takmalı detaylı muayene yapıyorlar. Bu muayeneyi de akredite olmuÅŸ yetkili araç servisleri yapıyor. Türkiye’de servisler, bu iÅŸ için akredite olabilirler. Siz ne kadar sık muayene ederseniz, o komponetlerin güvenliÄŸini o ÅŸekilde saÄŸlarsınız. Ä°ÅŸin bir de ekonomik boyutu var. Otobüsçüler diyecek ki “ben öldüm bittim burası Almanya deÄŸil, ben zaten yaÅŸam mücadelesi veriyorum, bize yeni maliyetler yüklemek istiyorsunuz”. Ekonomik boyut önemli tabi ama ben yine insan hayatından daha önemli bir ÅŸeyin olduÄŸunu düÅŸünmüyorum. Bir öneri de, ticari araçların kışa girmeden önce bir muayeneden geçmesi yönünde bu da mümkün.

     Filo mühendisliÄŸi

     Alpay Lök’ün iÅŸ güvenliÄŸi yasasında olduÄŸu gibi iÅŸ güvenliÄŸi uzmanı istihdamının yük ve yolcu taşıyan firmalara yönelik de filo mühendisliÄŸi olarak uygulanabileceÄŸini öneriyor: Bu ÅŸekilde sorumluluÄŸu denetimi yapan o belgeyi bulunduranın üzerine atıyorsunuz. Herhangi bir ÅŸekilde usulsüzlük varsa onu sorumlu tutuyorsunuz. O belgeye imza atanın sorumluluk sigortası yapmasını talep edeceksiniz bunlar o kadar kolay olmayacak. Büyük filolara bu tür bir istihdamı zorunlu tutulması, küçüklerinde bu hizmeti almasını saÄŸlayacak kural getirilebilir. O mühendis belli aralıklarla kontrolleri yapacak.

     UDH Bakanlığı’nda teknik komite

     Alpay Lök, Sanayi Bakanlığı bünyesinde hizmet veren MARTEK teknik komitesinin  benzerinin UlaÅŸtırma Bakanlığı bünyesinde de oluÅŸturulmasının kazanımlar saÄŸlayacağını belirtiyor: Sanayi Bakanlığı’nda MARTEK adı altında bir komite var. Ayda bir toplanıyorlar. Motorlu Araçlar Teknik Komitesi. Tavsiye kararlar alınıyor. Bunu UlaÅŸtırma Bakanlığı da yapabilir. Teknik mevzuatlar burada tartışılır ve tavsiye kararlar alınır.